Co to jest smog?

Skład smogu

W skład smogu wchodzi bardzo dużo różnorodnych, niebezpiecznych substancji, a wśród nich:

• pyły, głównie pył PM 10 i PM 2,5 – stanowią one niejednorodną grupę substancji. Możemy do nich zaliczyć drobiny sadzy, piasku, kurzu, popiołu, pyłki roślinne, a również starte ogumienie czy tarcze. Co ważne, na powierzchni takich drobinek mogą osiadać się także inne substancje (takie jak: metale ciężkie), a następnie przenikać do organizmu z powietrzem. Warto zwrócić uwagę na pył PM 10, czyli pył o średnicy 10 mikrometrów lub mniejszej. Porównując, włos ludzki ma grubość około 50-90 mikrometrów. Przenika on zarówno do dróg oddechowych, jak i płuc. Pył PM 2,5 to pył o średnicy 2,5 mikrometra lub mniejszej, zazwyczaj jest tworzony przez metale ciężkie albo lotne związki organiczne. Ze względu na swoje małe rozmiary z łatwością przenika do pęcherzyków płucnych, skąd następnie bez problemu trafia może trafić do krwi. Im mniejszy pył, tym bardziej jest niebezpieczny dla zdrowia;
• wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, a wśród nich bezno(a)piren – pochodzą one z niecałkowitego spalania związków organicznych, takich jak: śmieci, drewno, paliwa samochodowe, tworzywa sztuczne. Substancje te kumulowane w organizmie wykazują właściwości rakotwórcze;
• tlenki azotu – stanowią nieorganiczne związki chemiczne; najwięcej w powietrzu jest tlenku i dwutlenku azotu. Za powstawanie tych związków odpowiada głównie transport samochodowy;
• tlenki siarki – związki powstające podczas spalania paliw kopalnych. Ich cechą charakterystyczną jest łatwość rozpuszczania się w wodzie, co prowadzi do powstawania kwaśnych deszczy;
• metale ciężkie – kadm, ołów, rtęć, arsen, nikiel – niebezpieczne dla organizmu, kumulują się w nim i powodują ostre zatrucia;
• tlenek węgla – jest efektem spalania biomasy i paliw kopalnianych, bardzo toksyczny, wiąże się z hemoglobiną i wypiera z krwiobiegu tlen;
• ozon – forma tlenu, powstaje w wyniku reakcji zanieczyszczeń ze światłem słonecznym.

Historia smogu

W ostatnich latach smog stał się problematyką bardzo medialną. Zapewne wielu z nas zastanawia się, czy jest on nowym zjawiskiem? Czy pojawił się dopiero teraz? Trzeba stanowczo stwierdzić, że smog truł od zawsze, ale w obecnych czasach jest jeszcze bardziej groźny.

Odkąd używanie węgla przyjęło szeroką skalę, zaczęły pojawiać się pierwsze wzmianki o zatruciu powietrza. Jednak już w I wieku p.n.e. Witruwiusz pisał o konieczności, jak to ujął „przewietrzenia” miasta. W rzymskim prawie znajdowała się regulacja tzw. „zasmradzania” innych posesji. Nieprzyjemne opary mogły unosić się jedynie w obrębie rzutu kamieniem z dachu budynku.

Jednym z pierwszych krajów, które postawiły na węgiel była Anglia. Wprawdzie w pozostałych krajach Europy ten surowiec zaczął być stosowany później, to jednak lata jego świetności przypadają na XIX i XX wiek. W Anglii już w XIII wieku pojawiły się naciski na zakazanie jego stosowania. W 1257 roku Eleonora Prowansalska, będąca żoną Henryka II, narzekała na szkodliwy dym. W XVI wieku sama Elżbieta I wyrażała swoje niezadowolenie z powodu dymu węglowego nad miastem. Właśnie w tym czasie w całej Europie wzrosła liczba kominków, a coraz więcej osób z drewna przenosiło się na palenie węglem, którego dym miał przeciwdziałać butwieniu izby, a nawet wykazywać dobroczynne działanie dla zdrowia.

Jednak w XVIII wieku pojawiły się pierwsze obawy dotyczące szkodliwego oddziaływania dymu węglowego na organizm. Właśnie w tym czasie zaczęto tworzyć więcej restrykcji. Już w XVII wieku w Paryżu istniały przepisy dotyczące ograniczenia emisji zanieczyszczeń. Ponadto dokonał się wtedy rozwój pieców bezdymnych. W 1810 roku obowiązek starania się o pozwolenie na wytwarzanie nieprzyjemnych zapachów nałożył sam Napoleon.

Rewolucja przemysłowa przyniosła nowe zagrożenia w zanieczyszczaniu powietrza, a kolejnym trucicielem okazały się m.in. silniki parowe. W tym czasie uważano, że trzeba wyznaczyć minimalną wysokość kominów, która to miała przyczynić się do redukcji zanieczyszczeń. Już wtedy występowały pierwsze protesty dotyczące lokalnego zatruwania środowiska. Przykład stanowi demonstracja mająca miejsce w Londynie, będąca wyrazem sprzeciwu wobec pomp napędzanych silnikami parowymi. Jej uczestnicy uważali, że służą podduszaniu mieszkańców, a nie ich pierwotnemu celowi, czyli dostarczaniu wody.

W XIX wieku, dzięki różnym ruchom ekologicznym, smog był postrzegany jako negatywne, złe zjawisko. Zaczęto patrzeć na niego nie tylko z punktu widzenia lokalnego, ale także całego kraju. Podejmowano próby zmniejszenia tego zjawiska, ale brak właściwych technologii niejako decydował o ich marnej skuteczności. Z kolei XX wiek przyniósł pierwsze narzędzia do monitorowania stanu zanieczyszczenia powietrza. Jednak dopiero pojawiające się katastrofy zwróciły uwagę władz i środowiska naukowego na ten problem. W 1930 roku w Dolinie Mozy zanieczyszczone przez przemysł powietrze pozbawiło życia 60 osób. Z kolei w 1952 roku Wielki Smog Londyński w czasie zaledwie 5 dni zabił 4000 osób z niedotlenienia, 8000 wskutek uszkodzenia górnych dróg oddechowych, a 150000 osób było hospitalizowanych w związku z trudnościami z drogami oddechowymi. Po tych wydarzeniach zaczęto podejmować konkretne działania legislacyjne, a następnie w tym zakresie podjęto współpracę międzynarodową.